چه روش بیحسی یا بیهوشی برای بیمار ایمن تر است؟
نوشته: دکتر جهانگیر تقی پور
جواب: امکان عمل جراحی بدون از بین بردن حس “درد” وجود ندارد. علم پزشکی مدیون کسانی است که شبانه روز زحمت کشیدند تا مردم دنیا از داروهای حس درد گیر بسیار مفید و کم خطری برای از بین بردن موقتی حس “درد” استفاده کنند.
بطور کلی و بزبانی ساده در پزشکی به سه طریق می توان حس درد را در بیمار از بین برد:
الف: بیحسى موضعى مثلا تزریق در دندانپزشکی برای کار روی دندان
ب: بیحسى منطقه ای برای مثل درمان اولیه شکستگی مچ دست که می توان از آرنج به پایین را کاملا بیحس درد کرد
پ: بیهوشی عمومی که فرد کاملا بیهوش است و برروی روده و معده آن می توان عمل جراحی کرد
انتخاب نوع بیحسى با توجه به مورد استعمال آن و نوع جراحی، طول مدت جراحی، به توصیه جراح و انتخاب بیمار صورت می گیرد. البته عوامل دیگر هم دخالت دارند مثلا وضع جسمی و روحی بیمار مهم اند که اگر بیمار نتواند یک نمونه را تحمل کند و یا برایش خطرناک باشد از نوع دیگر بیحسی استفاده می شود.
الف: بیحسى موضعى: در این نوع حس درد گیر داروی بیحسى در منطقه مورد نظر تزریق می شود. گاهی به صورت کرم و یا اسپری هم استفاده می شود. از هر راهی که داروی بیحسى وارد منطقه مورد نظر شود باعث حس درد گیری می شود. جراح با آزمایش کردن منطقه مورنظر و مطمئن شدن از عدم وجود حس درد شروع به برش می کند.
چون فقط برروی عصب های حس درد اثر می گذارد حس های دیگر مانند حس لمس باقی می ماند.
الف: بیحسی موضعی برای کسانی که از نظر جسمی و روحی آمادگی دارند و دل و جرات دیدن خون و احساس دستکاری، فشار و کشیدن نسج ها در زیر بیحسى موضعى را می تواند تحمل کنند مساعد است.
به همین دلیل مهم است که با تبادل نظر با بیمار در مورد استفاده از بیحسى موضعى تصمیم گیری شود. چناچه بيحسی موضعی برای بیمار و یا نوع عمل جراحی مساعد نیست می توان با اضافه کردن داروهای آرامبخش (سداشن) از استرس و درد بیمار کاست.
معمولا استفاده از داروهای آرامبخش (سداشن) توسط متخصص بیهوشی صورت می گیرد که این داروها را به بیمار تزریق می کند تا بیماران در طول زمان عمل جراحی وارد خوابی سطحی شود ولی خود بیمار نفس می کشد. در تمام مدت عمل پزشک بيهوشى مواظب بیمار است. اضافه کردن داروهای آرامبخش (سداشن) به بیحسى موضعى بیمار نه تنها دردی ندارد بلکه به دلیل خواب سطحی بیمار معمولا چیزی از عمل بخاطر نمی آورد.
گرچه بستگی به نوع داروهای آرامبخشی که استفاده شده است دارد ولی معمولا بیمارانی که عمل جراحی آنها زیر اثرات داروهای آرامبخش صورت می گیرد امکان دارد که بعد از بیدار شدن احساس خواب آلودگی و تهوع کنند و یا استفراغ داشته باشند. باید فرد بالغی آنها را از محلی که عمل جراحی صورت گرفته است به خانه ببرد و برای یک شبانه روز نزد آنها بماند و از آنها مواظبت کند.
نوع دیگر استفاده از داروهای آرامبخش (سداشن) داخل وریدی (انترا ونوس انستیزیا) است که از بدو شروع با داروهای آرامبخش (سداشن) از راه داخل رگی شروع می شود و بیمار در خواب عمیق تری در مقایسه با داروهای آرامبخش (سداشن) فرو می رود ولی هنوز بیمار قادر به نفس کشیدن بدون کمک است. با پرسش از همکاران بیهوشی این نوع بیحسی که چندین سال است که در کشورهای غربی اجرا می شود در ایران اجرا نمی شود. در این نوع هم مانند داروهای آرامبخش (سداشن) به دلیل اثرات داروهای آرام بخش حداقل برای بیست و چهار ساعت بعداز عمل بیمارحق ندارد رانندگی کند و یا با ماشین آلات کار کند.
استفاده از بيحسى موضعى یا سداشن سطحی فواید دیگر نیز دارد برای مثال بيمار در تمام طول عمل جراحى كاملا هوشيار است و مى تواند با جراح همکاری و هميارى كند. چنانچه لازم باشد که وضعیت بدن خود را تغییر دهد با تقاضا کردن از بیمار او بدون کمک دیگران می تواند بر روی تخت عمل بچرخد و در صورت احتیاج به مقایسه کردن دوعضو بدن یا دو طرف بدن می توان از بیمار تقاضا کرد که برروی پای خود به ایستد تا آنها را بهتر مقایسه کرد. بیمار می تواند سر خانه، کاشانه، كار و زندگى خويش بدونه وقفه برگردد.
ب: بیحسى منطقه ای: در این نوع بیحسى یا حس درد گیری می توان منطقه وسیع تری را با استفاده از دانش آناتومی بدن انسان با تزریق داروهای بیحس کننده در مسیر و نزدیک عصب هایی که منطقه مورد نظر را حس می دهند آن منطقه را کاملا بیحس کرد (بیحسی منطقه ای).
دو نوع مهم بیحسى منطقه ای تقریبا شایع که توسط متخصص بیهوشی صورت می گیرد اپی دورال و اسپینال هستند که برای عمل های جراحی مانند سزارین و هر نوع عمل جراحی برروی اندام های تحتانی مساعد هستند و معمولا آنها با استفاده از داروهای آرامبخش (سداشن) همراه می کنند. در حس درد گیری های اپی دورال و اسپینال با تزریق داروهای بیحسى در نزدیک عصب های که از داخل نخاع به اندام های تحتانی و لگن می رسند حس درد از ناف به پایین بطور موقتی از بین می رود.
گرچه از روش هایی چون نرو بلاک برای بیحس کردن منطقه ای در عمل های جراحی زیباسازی (کاسمتیک سرجری) استفاده می شود ولی دکتر جهانگیر تقی پور شاهد استفاده از بیحسی های اپی دورال یا اسپینال برای عمل های زیباسازی (کاسمتیک) نبوده است. چون بیحسی های اپی دورال و اسپینال باید به وسیله متخصص بیهوشی وارد انجام و بطور دقیق فشار خون و علایم حیاتی بیمار چک شوند چون امکان عوارض خطرآفرین وجود دارد. به همین دلیل این نوع بیحسی ها برای عمل های زیباسازی (کاسمتیک) صورت نمی گیرد.
پ: بيهوشى عمومى که توسط متخصص بیهوشی صورت می گیرد بیمار کاملا بیهوش می شود و قادر به درک محیط اطراف خود و کشیدن تنفس نیست و به دستگاهی وصل است که به او اکسیژن و تنفس دهد. جراح می تواند برروی هر جای بدن عمل کند.
گرچه امروزه عوارض بیهوشی عمومی کمیاب هستند ولی بطور کلی عوارض بیهوشی عمومی بیشتر از عوارض بی حسی موضعی و استفاده از داروهای آرامبخش (سداشن) است. از جمله عوارض بیهوشی عمومی می توان از
- اثرات داروهای بیهوشی، تهوع و استفراغ بعد از عمل که امکان دارد برروی قلب و فشار خون اثر بگذارد و باعث خونریزی بعد از عمل در محل عمل جراحی شود.
- در بیهوشی عمومی به علت اثرات داروهایی که در حین عمل جراحی استفاده شده بیمار احتیاج به زمان برای بهبودی و آغاز فعالیت روزمره دارد.
- یکی از عوارض مهم بعد از بیهوشی عمومی لخته شدن خون در سیاهرگ های اندام های تحتانی است که امکان دارد در هفته های بعداز بیهوشی عمومی این لخته حرکت کرده در جریان خون باعث خطرات جدی شود.
به همین دلایل دکتر جهانگیر تقی پور معتقد است که با یادگیری از تجربیات گذشته و استفاده بجا و صحیح از پيشرفتهاى علمى پزشكى و تكنولوژى بطورکلی می توان عوارض تمام جراحى هاى بخصوص جراحی های زيباسازی (کاسمتیک) را تقریبا نایاب نمود. چون تقریبا همه عمل های جراحی زیباسازی را مي توان زیر بیحسی موضعی با و یا بدون استفاده از داروهای خمار كننده و آرامبخش انجام داد.
در نتیجه گفتگوى صادقانه با پزشك در هنگام مشاوره برای انتخاب مفیدترین و هم خطرترین روش حس درد گیری (بیحسى) بسیار اهمیت دارد.
از بین بیحسى موضعى، بیحسی منطقه ای و بیهوشی عمومی کدام یک برای بیمار ایمن تر است.؟
جواب: هر سه نوع باعث حس گیری موقتی و قابل برگشت می شوند و دارای عوارضی می باشند.
بیحسى موضعى کم عارضه ترین روش برای انجام عمل جراحی است.
بیهوشی عمومی از همه بیشتر ریسک و خطر برای بیمار دارد ولی از نظر جراحی که برروی بیمار عمل می کند شاید بیهوشی عمومی بهتر از بقیه باشد. چون پزشک بیهوشی مقداری از کارها را می کند و بیمار بیهوش را برای جراح آماده می کند. بیمار هم بیهوش است نمی تواند تکان به خورد و حرف بزند. در نتیجه جراح می تواند روی انجام عمل جراحی تمرکز کند و با کسان دیگر پرحرفی کند
چه نوع بیهوشی دکتر جهانگیر تقی پور برای انجام عمل های جراحی زیباسازی (کاسمتیک) استفاده می کند؟
جواب: كلينيك زيباسازى (کاسمتیک سرجری کلینیک) دكتر جهانگير تقى پور يكى از اولين كلينيك هايى بود که در کشور انگليس از روش هاى بيحسى موضعى جهت عمل های زیباسازی (کاسمتیک) بخصوص برای جراحی فیس لیفت صورت و گردن استفاده می کرد. دکتر جهانگیر تقی پور در طی ده سال گذشته از داروهای بیحس کننده موضعی و داروهای آرام بخش (سداشن) برای عمل جراحی زيباسازى (کاسمتیک) سایر جاهای بدن استفاده می کند.
دکتر جهانگیر تقی پور عقیده دارد تقریبا همه عمل های زیباسازی (کاسمتیک) را مى توان در زير بى حسى موضعى با یا بدون استفاده از داروهای آرامبخش (سداشن) با بودن یک همکار متخصص بیهوشی در موقع عمل انجام داد. گرچه بعضی بیماران پافشاری در استفاده از بيهوشى عمومى دارند و بیان می کنند که می خواهند در خواب عمیق و کاملا بیهوش در تمام زمان عمل جراحی باشند و عوارض بیشتر بیهوشی عمومی را قبول دارند.
بنابراین قبل از عمل جراحی در هنگام مشاوره با دکتر جهانگیر تقی پور، در باره فواید و مضرات روش های مختلف بیحسی و بیهوشی صحبت خواهد شد و تصمیم نهایی گرفته خواهد شد.
چرا در ایران اغلب جراحان از بیهوشی عمومی تقریبا برای نوع عمل جراحی استفاده می کنند؟
جواب: به نظر می رسد که دو دلیل دارد:
اول در ايران بنظر می رسد که قوانين وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی تقریبا قدیمی هستند و با پيشرفت هاى علم و استفاده از تكنولوژى مختلف در پزشكى در چند دهه گذشته عوض نشده اند. در نتیجه حتی مسئولان جراحان را به استفاده از بیهوشی عمومی تشویق و حتی مجبور می کنند. برای مثال عجیب اینجاست که خود بهداشت، درمان و آموزش پزشکی اجازه احداث مراکز “جراحی های محدود” که در اروپا و امریکا قسمت زیادی از جراحی در آنها انجام می شود در ایران نمی دهند.
دوم که شایدتحت تاثیر دلیل اول و شایدهم مقداری به فرهنگ ما ربط دارد و برای بعضی جراحان راحت تر است که بیمار دست و پا و سر و صدا در حین عمل نکند و همکار و دوستی و هم صحبتی بنام متخصص بیهوشی همراهش باشد که حتی بعضی از کارها را بکند و وظایف مواظبت از بیمار را به عهده بگیرد.