رابطه پزشک – دارو – بیمار اطلاعات در مورد داروهای تجویز شده به اطفال و زنان حامله
عوارض داروها فراوانند در حقیقت تنها عاملی که مفید بودن همه داروها را در درمان بیماریهای مختلف از مضر و سم بودن آنها جدا می کند پیروی درست از نحوه “مقدار مصرف” و نحوه صحیح بکار بردن آنهاست.
بنابراین وظیفه حرفه ئی و اخلاقی پزشک نسخه کننده است که اطلاعات مربوط به دارو و بخصوص عوارض احتمالی و نحوه دقیق استفاده از دارو را به بیمار با زبانی قابل فهم توضیح دهد و چک کند که بیمار درست فهمیده است. این اطلاعات باید به نحوی داده شود که بیمار را از طرفی نترساند و از طرف دیگر مقداری مسئولیت سهیم بودن در فرایند بهبودی بیمار را بر دوش بیمار در صورت امکان بگذارد.
در اصل پزشک با آگاه کردن بیمار نه تنها به اعتماد سازی و استحکام رابطه پزشک-بیمار کمک کرده بلکه بیمار را در انجام وظایفی که با عث درمان سریع او می شود سهیم نموده و بیمار با رغبت بیشتری به توصیه های درمانی پزشک عمل کرده و داروهای نسخه شده را طبق توصیه پزشک با اطمینان خاطر مصرف کرده و با “اعتماد ” نزد پزشک بر می گردد و از رفتن به نزد پزشکان دیگر خوداری و از سردرگمی بیمار بطرز فاحشی کاسته می شود.
البته مطالعات نشان می دهند که بیماران بدلایل مختلف مقدار زیادی از این اطلاعات داده شده توسط پزشک در زمان “مشاوره” را ذخیره نمی کنند. به همین دلیل بهتر است با وجود دادن اطلاعات زبانی در زمان مشاوره پزشکی این اطلاعات بصورت نوشته هم به بیمار داده شود و به بیمار توصیه شود که آنها را قبل از استفاده داروی نسخه شده بخواند و به او اطمینان داده شود که در صورت مبهم بودن هر قسمت از این اطلاعات داده شده بیمار می تواند به پزشک در تمام اوقات دسترسی پیدا کند. ورقه داخل هر بسته دارو هم منبع خوبی برای اطلاعات در مورد آن دارو است که بهتر است که به بیمار و همراهان او توصیه شود که آنرا بادقت بخوانند و چنانچه سوالی دارند از پزشک بپرسند.
چون امکان دادن اطلاعات ضد و نقیض از طرف افراد مختلف به بیمار وجود دارد که با عث سردرگمی و کاهش اعتماد بیمار به پیروی از توصیه های درمانی پزشک شود نقش پزشک معالج که کاملا از تاریخچه بیمار ی بیمار آگاه است مهم است و در نتیجه دسترسی به پزشک و امتداد رفع اشکالات اطلاعاتی از طرف پزشک لازم است مثلا بیمار می تواند با دسترسی و ارتباط تلفنی با پزشک نه تنها اشکالات اطلاعاتی را بپرسد بلکه اینگونه تماسها به پزشک نیز این فرصت را می دهد که از بهتر و یا بدتر وضع عمومی بیمار خویش جویا شود و در صورت احتیاج او را برای معاینه مجدد ببیند و یا به پزشک دیگر و یا به مرکز درمانی معرفی کند.
بیمار همچنین می تواند از افراد وارد در داروخانه و منابع دیگر از جمله با خواندن ورقه حاوی اطلاعات که معمولا در همه بسته های داروئی وجود دارد هم اطلاعات کسب کند ولی همه این منابع نمی تواند از وظیفه ئی که بردوش پزشک معالج است بکاهد.
وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی در پایگاه اینترنتی
www.darooyab.ir
اطلاعاتی مفیدی در مورد داروها در معرض دید عموم گذاشته است ولی بنظر می رسد که در تهیه این مطالب بیشتر استفاده کنندگان کادر پزشکی مد نظر بوده اند.
امروزه اینترنت هم مرکزی به اطلاعات درست و کاملا غلط تبدیل شده است که متاسفانه تشخیص اطلاعات خوب از بد برروی اینترنت برای افراد عادی آسان تقریبا غیر ممکن است.
چرا در ورقه اطلاعات همراه همه دارو ها (بروشور داخل بسته داروها) نوشته است که دارو را به زنان حامله، شیرده و کودکان ندهید.
جواب: این مسئله حقیقت دارد که در همه کشور های دنیا تقریبا در بروشور داخل بسته بندی داروها توصیه شده که از دادن دارو در دوران بارداری، شیردادن به نوزاد و اطفال خودداری کنید و همه بروشورهای همراه مواد داروئی در همه کشورها این مسئله را از نظر قانونی یادآور می شوند.
گر چه استفاده هر دارو و حتی گیاهی و سنتی و بعضی مواد غذائی در زمان بارداری و شیردهی توصیه نمی شود ولی دلیل اصلی این هشدار و اخطار قانونی همراه همه داروها از آینجا سرچشمه می گیرد که فرایند تهیه و عرضه هرداروی جدید به بازار توسط شرکت داروسازی باید از مراحل آزمایشگاهی و کارآزمائی بالینی یعنی آزمایش آن دارو برروی انسان ها صورت گیرد. در تمام مراحل تهیه دارو جدید گرچه امکان دارد که شرکت داروسازی به دلایل فراوان زیربار آزمایش داروی جدید برروی این سه گروه نرود و زنان باردار و مادران شیرده و والدین اطفال هم نگران شرکت در آزمایشات دارویی باشند ولی دلیل اصلی آن است که نمی توان هیچ داروی جدیدی (شاید هم داروی قدیمی) را بر روی زنان باردار و شیرده و یا اطفال امتحان کرد. چون حتی اگر زن حامله و یا شیرده و والدین طفل رضایت به آزمایش بروی خودشان یا بچه اش بدهند از نظر قانون و حقوق بشر و انسانیت جنینی که در شکم آن زن و نوزادی که از پستان زن شیر می نوشد و طفلی که بجای او والدینش تصمیم گرفته اند دارای “حقوقی انسانی” و قانونی هستند که به عرضه کنندگان داروهای جدید از نظر اخلاقی و شاید قانونی اجازه آزمایش و مطالعات بالینی بروی این گروه های آسیب پذیر جامعه نمی دهد. به زبان ساده از نظر اخلاقی و قانونی شرکت داروسازی نمی توانند زنان حامله و یا شیرده به نوزاد و اطفال را هم در آزمایشات و مطالعات بالینی داروی جدید وارد کند که برروی آنها هم داروی جدید امتحان شود. در نتیجه شرکت داروسازی در هنگام اخذ پروانه تولید و فروش داروی جدید از مقامات مسئول در هرکشور معلوماتی در مورد آزمایش داروی جدیدشان برروی زنان باردار و شیرده و اطفال ندارند و سرانجام هم پروانه صادر شده از طرف مقامات شامل استفاده داروی جدید در زنان حامله، شیرده و اطفال نمی شود.
بروشورهای داروئی که در بسته بندی داروها هستند معمولا بوسیله وکلا و افراد وارد به قانون تهیه و تنظیم می شوند و بهمین دلیل باید حاوی نکات مهم قانونی باشند که به شرکت تولید کننده دارو از نظر حیثیت لطمه نزند و شرکت را در معرض ضرر احتمالی مالی از طرف مصرف کننده گان قرار ندهد.
گر چه از نظر پزشکی می دانیم که اطفال (معمولا از نظر آزمایشات داروئی افراد کمتر از دوازده سال ولی از نظر پزشکان زیر چهارده سال) و جنین زنان باردار بخصوص در ماه های اول حاملگی که اعضا جنین در حال تشکیل شدن هستند در مقایسه با افراد بالغ به دارو هاحساس تر هستند. بعضی داروها هم در شیر مادر به نوزاد امکان دارد برسند و تولید عوارض در طفل کنند.
آیا واقعا نمی توان هیچ دارویی را برروی زنان باردار، شیرده و اطفال در هیچ کشوری آزمایش کرد؟
جواب: در کشورهای غربی به دلیل اجرای قوانین و ترس شرکت های داروسازی از دادن خسارات تقریبا این امکان وجود ندارد گر چه راه های قانونی در موارد نادری برای وارد کردن آنها وجود دارد که برای اطلاعات بیشتر به سازمان غذا و دارو امریکا در
http://www.fda.gov/ForConsumers/ConsumerUpdates/ucm048699.htm
مراجعه فرمایید.
از طرف دیگر شرکت های داروسازی و سازنده تجهیزات پزشکی غربی احتیاج به آزمایشات بالینی دارند چون به آمار و ارقام برای دریافت پروانه تولید و فروش دارو و یا ابزار جدید از مقامات کشورشان دارند. به همین جهت از طریق “واسطه” ها وارد عمل می شوند مثلا برای آزمایش یک داروی جدید و یا ابزاری جدید برای ترمیم و تعویض دریچه قلب در اطفال در بیمارستان قلب آن کشور در حال پشرفت دنیای سومی از طریق “واسطه” ها رسوخ می کنند و گاهی با فرستادن جراح و تیم سرپرست کننده این آمار و ارقام را با آزمایش برروی اطفال در آن کشور در حال پشرفت انجام می دهند. در حقیقت حتی آزمایش برروی حیوانات مثل سگ هم در کشورهای غربی بسیار مشکل است و فرایند گذشتن از سدهای قانونی مدتها طول می کشد به همین دلیل از طریق واسطه ها این کار را به راحتی و با حداقل بودجه و در اسرع وقت در کشور در حال پیشرفت انجام می دهند.
جالب اینجاست که این شرکت های داروسازی و سازنده تجهیزات پزشکی با تبلیغ وسیع از طریق “واسطه” هایش در کشور در حال توسعه این اعمال خود را به عنوان عملی “انسانی” و کمک به کشور در حال توسعه و پشرفت به خورد آن ملت می دهند.
چطور پزشکان برای زنان باردار و شیرده و اطفال دارو می نویسند؟
جواب: تقریبا همه داروها بر روی زنان باردار و شیرده و بچه ها (معمولا زیر دوازده سال) آزمایش نشده اند بنابراین بهتر است که تا می توانید از مصرف همه داروها در دوران حاملگی، شیر دادن به بچه و کودکان خوداری کنید چون استفاده از دارو بخصوص در سه ماه اول حاملگی که اعضای بدن جنین در حال تشکیل شدن هستند امکان دارد که باعث نقص عضو در جنین شود. بعضی داروها از طریق شیر مادر به نوزاد می رسند و امکان دارد که اثرات مضر برروی نوزاد دارند. همچنین چون کلیه ها و سایر اعضا بدن اطفال در حال رشد هستند باز باید مواظب استفاده از داروها در این گروه سنی بود. برای اطلاع بیشتر در مورد علت آزمایش نکردن داروها برروی زنان حامله و زنان شیرده و اطفال اینجا کلیک کنید.
گر چه استفاده از هرنوع داروئی در دوران حاملگی می تواند مضر باشد ولی در وب سایتی که به نظر می رسد مربوط به وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی لیستی مفید از داروهای ممنوع در دوران حاملگی وجود دارد برای اطلاعات بیشتر در این مورد به
http://www.darooyab.ir/page.aspx?id=11
رجوع بفرمایید.
و برای اطلاعات بیشتر به سازمان غذا و دارو امریکا در مورد حاملگی در
http://www.fda.gov/ForConsumers/ByAudience/ForWomen/WomensHealthTopics/ucm117976.htm#Medicine_and_Pregnancy
مراجعه بفرمایید.
بنابراین در هنگام نسخه نوشتن برای هر زن حامله پزشک با گرفتن تاریخچه بیماری و معاینه او و مشورت بازن حامله با هم به این نتیجه باید برسند که آیا سود استفاده از دارو بیشتر از ضرر احتمالی به جنین است و آیا در صورت عدم استفاده از دارو احتمال وخامت بیماری وجود دارد که با عث خطرات جدی برای جنین و مادر شود. در بیشتر اوقات با راهنمایی پزشک احتیاج به نسخه کردن دارو برای زن حامله و یا شیرده و طفل نیست ولی چنانچه دارو لازم شود در این صورت پزشک با استفاده از دانش و معلومات و اطلاعات علمی پزشکی می داند که کدام دارو تقریبا در بارداری و یا شیردهی و برای اطفال بی خطر است که نسخه کند. گرچه دارو در دوران تحقیقات اولیه برروی آنها آزمایش نشده اند ولی بعداز چندین دهه استفاده از داروها، پزشکان می دانند که چه داروهایی بعداز سالها استفاده برای درمان زنان حامله، مادران شیرده و اطفال مفید بوده اند و تقریبا عوارضی تولید نکرده اند.
پزشکان معمولا از نسخه کردن داروهای جدید برای زنان حامله خودداری می کنند چون نمی خواهند که خاطره تلخ گذشته شان تکرار شود. چون بعداز تالیدومید داروی ساخت آلمان (تالیدومید) که تازه به بازار آمده بود و پزشکان آنرا برای تهوع و استفراغ اوایل دوران حاملگی تجویز می کردند و بعداز سالها فهمیدند با عث نواقص شدید اندام ها در جنین می شود که این افراد که الان بزرگ شده اند سالهاست که در دادگاه برای گرفتن غرامت از شرکت دارویی می جنگند.